Weersopvolging
Wanneer men over vorstbeschermingsmaatregelen beschikt, is het is erg belangrijk om het gekozen systeem op het juiste ogenblik op te starten bij een aankomende vorstnacht. Wanneer men te laat opstart, kan er al schade opgetreden zijn. Bij deze opstart moet er eventueel rekening gehouden worden met de inlooptijd van het systeem, d.w.z. de tijd tussen aanschakelen en het effectief leveren van vorstbescherming. Deze inlooptijd varieert van enkele minuten (vuurpotten) over een half uur (bovenkroonberegening) tot 45 minuten (warmeluchtkanonnen). Indien men te vroeg opstart, leidt dit tot de verspilling van dure vuurpotten, gas of water en het kan leiden tot tekorten op het koudste moment, net voor zonsopgang of tijdens volgende nachten bij een aanhoudende vorstperiode. Een real-time weersopvolging is cruciaal om tot een effectieve vorstbestrijding te komen.
Online opvolgen
Het is belangrijk om tijdens de bloeiperiode elke dag het weerbericht op te volgen. Het wordt namelijk vaak pas in de loop van de 24 u voor een aankomende vorstnacht duidelijk hoe diep de temperatuur zal zakken. Weerberichten toegespitst op de landbouw besteden in de bloeiperiode extra aandacht aan nachtvorst: o.a. Bodemkundige Dienst en website Ruben Weytjens (voor Limburg). Ook andere online weerberichten zoals Noodweer Benelux, Yr.no en Buienradar zijn een handig hulpmiddel. Ze bieden een gedetailleerd overzicht van de lokale temperatuursverwachtingen, bewolking en wind. Afhankelijk van de vorstgevoeligheid van het perceel zal de werkelijke temperatuur echter vaak meerdere graden verschillen van deze voorspellingen.
Meten op perceel-niveau
Tijdens een vorstnacht moet de luchttemperatuur op een perceel nauwlettend opgevolgd worden om op het juiste moment de vorstbescherming op te starten. De meest eenvoudige en klassieke manier bestaat erin de kwikthermometer in de gaten te houden, maar deze zijn tegenwoordig meestal vervangen door digitale thermometers. Wanneer de teler de luchttemperatuur in de gaten houdt, ziet deze hoe de situatie evolueert met het oog op de kritische temperaturen die de ontwikkelende bloemen op dat moment nog kunnen verdragen (zie Relatie temperatuur – vorstschade). De gebruikte vorstbeschermingsmaatregel kan zo op het juiste moment opgestart en uitgeschakeld worden.
Naast luchttemperatuur kan ook de natteboltemperatuur gemeten worden. De natteboltemperatuur is de laagste temperatuur die een nat voorwerp kan aannemen bij de huidige luchttemperatuur en relatieve luchtvochtigheid (RV). Dit fenomeen doet zich voor door de verdamping van het aanklevende water. Bij 100% RV - wanneer er geen water kan verdampen - is de natteboltemperatuur gelijk aan de luchttemperatuur. Bij een lagere RV ligt de natteboltemperatuur onder de luchttemperatuur. De natteboltemperatuur is belangrijk voor het correct gebruik van vorstbeschermingssystemen waarvan de werking gebaseerd is op fase-overgang. Dit is het geval bij beregening, maar ook bij warmeluchtkanonnen. Deze systemen worden best opgestart bij een zekere natteboltemperatuur (en dus niet aan de hand van de gewone luchttemperatuur). Vooral bij een lage RV zullen deze systemen dus vroeger dan normaal ingeschakeld worden. Het belang van de natteboltemperatuur is het duidelijkst te zien bij beregening: bij opstart treedt er initieel een ‘temperatuurval’ op vanwege dit nattebol-principe. De luchttemperatuur en weefseltemperatuur dalen (kortstondig) tot de heersende natteboltemperatuur. Dit fenomeen wordt verder toegelicht bij de bespreking van de beregeningsmechanismen.
Metingen tonen ten slotte aan dat de natteboltemperatuur doorgaans de beste inschatting is van de temperatuur binnenin het bloemweefsel tijdens een vorstnacht (tijdens relatief bewolkte nachten, zonder extreme stralingsverliezen) (Figuur 8).
De natteboltemperatuur kan op klassieke manier gemeten worden met een thermometer in een ‘kousje’ met water (rechtstreekse meting, waarbij de thermometer werkelijk de natteboltemperatuur voelt). Deze temperatuur kan echter ook berekend worden vanuit de luchttemperatuur (drogeboltemperatuur) en de gemeten relatieve luchtvochtigheid (psychrometrische berekening). Een gecombineerde T/RV-sensor die verbonden is met een sensor-registratiesysteem kan deze berekening uitvoeren en weergeven.
Figuur 8 - typische verhouding tussen de gewone luchttemperatuur (rood), de natteboltemperatuur (blauw) en de temperatuur van het bloemweefsel (oranje/geel, gemeten met fijne thermistoren in het bloemweefsel tijdens een (bewolkte) vorstnacht (Bron:pcfruit).
Sensor-registratiesystemen die real-time temperatuurgegevens opmeten en doorsturen kunnen de monitoring van nachtvorst sterk vergemakkelijken. Een eenvoudige vorm van dergelijke systemen zijn ‘vorstalarmen’: dit is een module met een thermometer die via sms een waarschuwing stuurt wanneer een vooraf ingestelde temperatuur bereikt wordt. Meer geavanceerde systemen staan toe om meerdere sensoren aan te sluiten en uit te lezen (bv windsterkte, gecombineerde T/RV sensoren op meerdere hoogtes , neerslag, …). Deze systemen bezitten veel instelbare alarmopties en zij presenteren de gebruiker met continu gemeten data via een ‘dashboard’ dat via smartphone/computer kan geraadpleegd worden. Op deze manier kan men altijd en overal een duidelijk overzicht behouden van de situatie op verschillende percelen. Deze geavanceerde systemen kunnen ook tijdens de rest van het seizoen een meerwaarde zijn door dienst te doen als weerstation dat de temperatuur, de wind en neerslag op het perceel registreert.
Kostprijs & installatie
Prijzen voor registratiesystemen variëren van €200 voor een eenvoudig vorstalarm tot +-€1200 voor een volledig registratiesysteem, uitgerust als weerstation (wind, T/RV, neerslag, …). Hier komt nog een jaarlijkse abonnementskost bij. Men moet erop letten dat de systemen een goede verbinding hebben vanop het perceel . Dit is meestal geen probleem op percelen in Vlaanderen, aangezien er een vrij goede dekking is met 2G, LORA en andere verbindingen. Sommige systemen moeten aangesloten worden op het elektriciteitsnet, terwijl andere autonoom werken met een zonnepaneel of op batterijen.
Stationaire warmeluchtkanonnen en windmachines kunnen (optioneel) uitgerust worden met een auto-start functie, waarbij de machine automatisch start zodra de luchttemperatuur daalt onder een zekere ingestelde waarde.
Commercieel beschikbare systemen
Er zijn verschillende real-time sensor registratiesystemen op de markt. Leveranciers met ervaring in nachtvorstdetectie zijn:
Daarnaast zijn er nog heel wat andere registratiesystemen op de markt met potentieel voor vorstpreventie in de fruitteelt (zonder hierin compleet te zijn):